Een goed verhaal zet je niet achter een scherm

Filmpjes, daar zijn opdrachtgevers dol op. Die kan je namelijk zo fijn regisseren. Zegt de geïnterviewde iets onwelgevalligs, SNIP!, dan knip je het er gewoon uit. Is het antwoord niet helemaal naar je zin, dan stel je de vraag gewoon nog drie keer, net zolang tot het juiste antwoord eruit rolt. Kost wat centen, maar dan heb je ook wat. Je publiek kijkt ernaar en denkt: goh, leuk, geinig, mooi. Maar het weet ook wel dat het niet echt, of niet helemaal echt is. Ervaren filmpjeskijkers als we allemaal inmiddels zijn.

Plaatsvervangende schaamte

Live verhalen dus, is het mantra. Maar dan: zo’n persoonlijk verhaal, dat gaat over van die privé dingen. Soms gênante dingen. Die gevoelens van plaatsvervangende schaamte oproepen. Dat ga je toch niet op een podium staan te vertellen. Dus denkt de opdrachtgever vóór de verteller: die vind het vast té genant om door het publiek gezien te worden. Weet je wat: een filmpje is afgezaagd, dus we doen een geluidsopname. Dan maken we de zaal een beetje donker, voor extra effect. Nee? Mag ook niet? Gaat het om het live effect? Laten we de verteller dan achter een kamerscherm zetten, dan ziet het publiek hem of haar niet. Anonimiteit gegarandeerd.

Beetje respect graag

Nee! Je verteller heeft er heus wel over nagedacht, wat het betekent om zijn of haar verhaal vanaf een podium te vertellen. Ja, dat betekent dat de mensen je kunnen zien. En je naam weten. En je later kunnen herkennen als ze je tegenkomen op straat. Die afweging heeft je verteller zelf al gemaakt. En toen toch besloten het te doen. Heb als opdrachtgever een beetje respect voor de vrije keuze en het beoordelingsvermogen van de verteller.

Impliciete boodschap

En wat zeg je eigenlijk tegen je verteller als je alleen een anonieme geluidsopname maakt of een kamerscherm op het podium neerzet? Het is een impliciete boodschap, maar daarom niet minder duidelijk: ‘jouw verhaal is iets om je voor te schamen’. Is dat werkelijk wat wij willen vertellen aan iemand die ons iets wil vertellen?

Luisteren is een cadeautje

Inmiddels heb ik zo’n vijftien jaar interviewervaring. In die honderden interviews is het me misschien een of twee keer gebeurd dat iemand niet van harte wilde vertellen. Iedereen wil gehoord worden, heb ik geleerd. Als je maar echt luistert. En wat je dan soms te horen krijgt...

Vraag aan een willekeurig iemand: wil je jouw persoonlijke verhaal vertellen aan een zaal vol onbekenden, inclusief details waar je je eigenlijk voor schaamt? Nou nee, zullen ze zeggen, ik kijk wel mooi uit. Toch is het met story listening steeds weer mogelijk om mensen dit toch te laten doen. En dan hebben ze er achteraf nog een goed gevoel over ook. Hoe kan dat?

Het heeft alles te maken met aandacht en vertrouwen. Vaak – bijna altijd – vraag ik mensen die ik al een keer eerder heb geïnterviewd voor een artikel. Dan zijn er al twee dingen gebeurd. Ten eerste hebben ze mij al leren kennen en – kennelijk – geconcludeerd dat ik te vertrouwen ben. Ten tweede hebben ze hun ervaringen al een keer aan mij verteld. Alleen al de handeling van het vertellen, maakt dat de beleving van herinneringen en ervaringen bij henzelf verandert. Rauwe emoties, pijnlijke momenten, een warboel van herinneringen worden samen een gestructureerd verhaal dat je kunt vertellen.

Praattherapie

Dit is natuurlijk de kern van elke praattherapie. Je vertelt belangrijke gebeurtenissen, zet herinneringen in volgorde, brengt je gevoelens erbij onder woorden, benoemt hoe je er nu op terugkijkt. Zo geef je betekenis aan bepalende momenten in je leven en kun je er tegelijkertijd afstand van nemen. En iets wat je één keer hebt verteld, is veel makkelijker om een tweede keer te vertellen. Het is een verhaal geworden. Een verhaal met een kop en een staart, waar iemand zich niet meer voor schaamt maar juist anderen mee wil helpen

Maar dat verhaal moet ontstaan in een veilige omgeving, gewoon bij iemand thuis op de bank, onder vier ogen, met ruim de tijd. Je verteller moet het gevoel hebben dat je echt geïnteresseerd bent in hem of haar, en niet op jacht bent naar een goeie podiumact. Goed luisteren is een cadeautje dat je iemand kunt geven. En als dat cadeautje eenmaal uitgepakt wordt... dan kan er van alles gebeuren.

Intiemste details

Het is me wel eens overkomen dat een verteller zo blij was dat er iemand was die luisterde, dat de voorbereidingssessies úren duurden. Alles kreeg ik te horen, ook alles wat niets met het thema van het verhaal te maken had. De intiemste details, van seksueel misbruik als kind en werk in de prostitutie, tot en met de nieuwste burenruzie. Een andere verteller biechtte een schuld van meer dan vijftigduizend euro op, een derde begon over scheidingsellende. Had allemaal niets met het verhaal te maken. Het was puur het effect van luisteren. Ik ben er en ben geïnteresseerd. Meer is niet nodig.